Taş Devri’nde Fidel Castro ve Balıkesir

Taş Devri’nde Fidel Castro ve Balıkesir

Taş Devri, Fidel Castro ve Balıkesir yan yana geldiğinde bir bağlantı kurulabilmesi zor gibi gözüküyor. Zaman, kişi ve yer bir araya getirildiğinde orada bir olay veya olgu çıkması kuvvetle muhtemeldir. Tabii, bu unsurlar arasında kurulacak bağlantı da önemli. Biri zaman biri kişi biri mekân ifade eden bu üç öge, yukarıda da bahsedildiği üzere, belki bir olayla da bir araya getirilebilir. Ancak bizim bir araya getirişimizi sağlayan etken, kelimeler olacak.

Bu üç farklı anasırı bir yazıda buluşturacak temel kelimelerden ilki paleo sözcüğüdür. Paleo, dilimize Fransızca üzerinden yazıldığı şekilde (paleo) giren bir sözcük olmakla birlikte Eski Yunanca’daki palaios sözcüğüne dayandırılıyor. Sözcüğün kelime anlamı ‘eski’ demektir. Bu sözcükle birleşip yeni anlamlara yol açan başka sözcükler de oluşturulmuştur. Örneğin paleozoik bunlardan biridir. Hayvan, hatta daha geniş anlamıyla canlı manasına gelen zoo ile birleşen paleo, ‘eski hayvanlar çağı’ gibi bir anlam oluşumuna yol açmıştır.

Yine Antik Yunanca’da yazı anlamına gelen graphe ile de benzer bir birleşime giren sözcük, burada da ‘eski yazıları okuma’ bilgisi anlamını oluşturan paleografiye dönüşüyor. Eski Yunanca’da varlık manasına gelen onto ile birleştiğinde ‘eski varlık bilimi’ manasına bürünen paleontoloji de bu kapsamda değerlendirilen sözcüklerdendir. Felsefeye ilgi duyanlar, bu alanın alt dallarından olan ontolojinin varlık bilim anlamına geldiğini hatırlayacaklardır.

BALIKESİR VE TAŞ DEVRİ

Hem tarih hem coğrafya derslerinden hatırlanacak bir sözcük daha vardır ki o da ‘eski taş devri’ manasındaki paleolitiktir. Palelolitik Çağ, Yontma Taş Devri olarak da bilinen dönemi kapsar. Kelime, Eski Yunanca ‘taş’ manasına gelen lithos sözcüğü ile paleo’nun birleşiminden meydana gelir. Keza kalkolitik ve neolitik gibi eski dönem adlarında da bu sözcüğe rastlanır.

Paleo sözcüğünün taş devri ile ilgisine değindikten sonra Balıkesir’in konuyla alakasına gelinebilir. Balıkesir, geçmiş dönemden bu yana Batı Anadolu’da yerleşim yeri olagelmiş bir coğrafyadır. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden önce de mühim bir oturum alanı olan güzide şehrimiz, gözdeliğini Malazgirt Savaşı (1071) ile Anadolu’nun geneline daha hızlı yayılma alanı bulan Türkmen obalarının göçlerinden sonra da devam ettirdi.

Batı Anadolu’da Marmara ve Adalar Denizi (Ege denizi) kıyılarına da hâkim olan, hatta denizcilik konusunda önemli işlere imza atan Karesi Bey ya da tam adıyla Kara İsa Bey, buraya kendi adını da miras olarak bıraktı. Osmanlı’nın hakimiyeti altına almasından sonra da Karesi Sancağı olarak adını sürdüren bölge, 24 Ekim 1926 tarihinde Balıkesir adını aldı.

Peki, Balıkesir şehri bu yeni adını nereden almış olabilir? Şehrin adı konusunda Bal-ı Kesr, Balık Esir, Balak Hisar, Balık Hisar, Balı Kisra, vd. gibi muhtelif yorumlar var. Ancak en fazla kabul edilen görüş ise Eski Yunanca kökenli adıdır. Eski Yunanca’da, yukarıda da bahsedildiği üzere paleo, eski anlamına geliyordu. Kastro da kale, sur, hisar manalarına gelen bir sözcüktür. Palekastro kelimesi, 1926’da Türkçeleşmiş haline yani Balıkesir’e uyarlanarak günümüze taşınmıştır. Kastro, yani kale kelimesi de bu şehir özelinde kesir sözcüğüne dönüştürülmüştür. İşte Balıkesir’in bugünkü adı; Eski Hisar, Eski Kale gibi anlamlara gelen Yunanca kökenine dayandırılıyor. Cumhuriyetle birlikte eski Yunanca kökenli adlarına atıfta bulunarak yeni isim alan Manisa (Magnesia), Samsun (Amisos) gibi şehirlerden biri de Balıkesir oldu.

FİDEL CASTRO VE MADRİD

Yazının başlığındaki üçlü sac ayağından biri de Küba’nın efsanevi, unutulmaz Başkanı Fidel Castro’nun da adlarından biri olan Castro sözcüğüdür. Esasında yine yukarıda bu sözcükten de bahsedildi. Ama bu sözcük, biraz daha izahata muhtaç. Castro kelimesi, castra olarak da kaleye yakın bir anlama sahip olup castrum biçimiyle de tekilliği tanımlamaktadır. Yine castro, özel manada ise Roma askerlerinin bulunduğu kamp alanı anlamına da geliyor. Yani hem kale anlamıyla hem de kamp alanı anlamıyla etrafı çevrili şehri ifade ediyor. Kastra (castra, castro, vd.) sözcüğüne bir görüşe göre, Kastamonu’nun adının hikayesinde de rastlıyoruz. Bizans hanedanlarından biri olan Komnenoslara (Komnen) atfen şehre Kastra Komnen dendiği, bu ismin günümüzde Kastamonu olarak uyarlandığı da rivayet edilir.

Yine bugün Avrupa’da Türkçesi kale, hisar olan bu isimden yola çıkarak isimlendirilen yerler söz konusudur. Mesela İspanya’nın başkenti Madrid’i de içine alan Cominidad de Madrid, merkezi Valladolid olan Kastilya ile Leon ve Arapların Tuleytula dediği merkezi Toledo olan Kastilya La Mancha özerk bölgeleri, İspanya’da bu sözcükle (Kastilya) adlandırılıyor.

Keza İtalya’nın Lazio bölgesindeki Frosinone iline bağlı Castro dei Volsci, Puglia bölgesindeki Lecce iline bağlı Castro da Balıkesir ve Kastamonu ile ortak ada bağlı yerlerdendir. İngiltere Premier Lig’in köklü takımlarından Newcastle United’a adını veren Newcastle şehrindeki castle (kale) sözcüğü de aynı köke dayanıyor. Kulübün adı Türkçe’ye çevrildiğinde karşımıza Yeni Hisar Birliği çıkıyor.

Bir yeri, kişiyi, varlığı, vs. yi ifade ederken ağzımızdan çıkan sözler sadece bir sesten ibaret değildir. Bu sözcüklerin nehir gibi asırlar boyunca zamanı sulayarak oluşturduğu yeni yeni kelimeler; ülkeleri, medeniyetleri beslemekte, adeta alüvyonlarını bırakırcasına, kültürleri verimli kılmaktadır.

Bu yazıda; maziden birkaç sözcükle yola çıkarken güzergahta Newcastle United’ı, Bizans’ı, Karesi Beyliği’ni, Balıkesir’i, Kastamonu’yu, Taş Devri’ni, Fidel Castro’yu, İspanya’yı, İtalya’yı, Türkmen obalarını önüne katarak günümüze uzandıran tarihe ve bu anlamda söze anlam katan kelimelere müteşekkiriz.

NOT: Tanımlamalar ve makaleler, muslumisiklar.com’a aittir. Site yönetiminden izin alınmaksızın başka bir yayın organında yayımlanamaz, çoğaltılamaz ve link verilmeden kullanılamaz. Link verilmesi şartıyla kullanılmasında sakınca yoktur.  

muslumisiklar@gmail.com

https://www.instagram.com/muslumisiklar