Gümrük ve Ticaret Sözcüklerine Tarihsel Yolculuk

Gümrük ve Ticaret Sözcüklerine Tarihsel Yolculuk         

YAZAN: MÜSLÜM IŞIKLAR

                Yaklaşık on iki sene önce Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na (o dönem ki adı Gümrük Müsteşarlığı) atandığımda açıkçası Gümrük kelimesinin köken olarak nereden geldiğini, hangi manadan bugünkü manaya türediğini bilmiyordum. Zihnimde bilinenler sadece ‘gümrük’ sözcüğünün Türkçe kökenli olmadığına dair tahminden ibaretti. 

                İlk fırsatta Köken Bilim sözlüğüne baktım. Gerçekten de tahmin edildiği üzere ‘Gümrük’ sözcüğünün köken olarak Türkçe olmadığını gördüm. Orta Asya steplerinden Anadolu’ya gelen ecdadımız, bugünkü bilinen anlamıyla ticarette Anadolu’nun kadim toplumları olan Rumlardan, Araplardan ve Ermenilerden etkilenmişlerdi. Bu durum ister istemez dile de tesir ediyordu. Dolayısıyla ‘Gümrük’ sözcüğü de bu tesirden nasibini almıştı.

                ‘Gümrük’ kelimesinin kökenine ve manasına göz atılacak olursa sözcüğün, dilimize Yunanca’dan girdiği fark edilir. Yunanca ‘Kommerki’ kelimesi değişerek dilimize ‘Gümrük’ olarak girmiş. Üç farklı anlamı olan kelimenin her üç anlamı da ticaretle ilgili… İlki ticaret, ikincisi Doğu Roma’da (Bizans) ticareti denetlemekle görevli memur, üçüncüsü ise ticaretten alınan vergi anlamındadır.

                Ayrıca günlük hayatta kullandığımız birçok kelime de bu kelimeden türeme veya bu kelimeyle ortak kökenden gelme. Bu kelimelerin başlıcaları ve manaları şu şekilde:

                Market: İngilizce’ ye Latince’ den, Latince’ ye ise Yunanca’dan geçen ve çarşı anlamına gelen merkari, merk, mercatus kelimelerinden evirilmiştir.

                Merkantilizm: Fransızca’ ya Yunancadaki kommerki kelimesi üzerinden girmiştir. Merkantilizm, özellikle 16. ve 18. asırlar arasında Avrupa’da hâkim olan ekonomik sistemin de adıdır.

                Merkür: Eski Roma’da sosyal hayatın, bugünkü anlamda çarşı tanrısının adıdır Merkür. Latince’ye Yunanca’dan alım-satım ve ticaret manasında geçmiştir.

                Merci: Dilimize Fransızca’dan teşekkür anlamında geçen mersi sözcüğü, aslında ‘Allah artırsın, bereket versin’ anlamından türeme. Teşekkür gibi temenni ve bereket gibi ticari bir mana ifade ediyor. Fransızca ’ya Latince’den; Latince’ye ise yine Yunanca’dan geçmiş.

                Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın adını ve içeriğini oluşturan bir diğer kelime de ‘Ticaret’tir. Sözcük, ‘Gümrük’ kelimesinin Arapça karşılığına tekabül ediyor. Yani her ikisi de aynı anlama geliyor.

                Ticaretin kökensel mazisine ve aynı kökenden türeyen kelimelere göz atılacak olursa yine günlük hayatta kullandığımız bazı kelimelerle karşılaşırız. Bunlardan biri ticaretle uğraşan kişi anlamına gelen, eylem, yani fail vezninden tacirdir. Mana olarak ticareti yapan kişi demektir. Diğeriyse tacirin çoğulu anlamındaki tüccardır.

                Ticaret kelimesinin Arapça’ya, Arapça’nın atası olan Sami dillerinden Aramice taggara, oraya ise yine Sami dillerinden Akadça’daki tamkaru kelimesinden geçiş yaptığı tahmin edilmektedir. Zaten Arapça’da tagara/tacara, ‘Ticaret yaptı’ anlamına geliyor.

(BU YAZI 2016 YILINDA HAZIRLANMIŞTIR)

NOT: Tanımlamalar ve makaleler, muslumisiklar.com’a aittir. Site yönetiminden izin alınmaksızın başka bir yayın organında yayımlanamaz, çoğaltılamaz ve link verilmeden kullanılamaz.